dnevno.rs, Stefana Pavlović
Vozarev krst? Većini Beograđana ovo je nepoznanica, premda je reč o jednom od centralnih delova prestonice i najstarijem ovdašnjem sačuvanom spomeniku… No, kada upotrebimo ime Crveni krst stvari se polako kristalizuju, iako i dalje malo ko zna zašto i kako se krst pojavio u srcu Vračara, a potom i “krstio” deo ove opštine.
Skver “Vozarev krst” između ušuškanih vračarskih ulica Vojvode Šupljikca i Mileševske “krije” istoimeni spomenik koji, poput mnogo, mnogo delića impozantne i nikada složene slagalice Beograda, u sebi čuva zanimljivu i nadasve veoma važnu priču o istoriji srpskog naroda, malo znanu žiteljima prestonice.
Da li uopšte naslutite prolazeći urbanim ulicama Crvenog krsta gde hodate? Da li primetite taj “izbledeo” krst oskrnavljen grafitima, nekada od crvenog kamena u skladu s čim su Beograđani ovaj kraj i imenovali? Teško… Jer, vidik na ovaj spomenik, jedan od najstarijih u prestonici, zaklonjen je gužvom, redovima trolejbusa, išaranim trafikama i baš tu smeštena je okretnica autobusa broj 83. Jer, neke nove navike i praktičnost savremenog života polako “gaze” istoriju.
No, krenimo priču od početka i vratimo se negde na početak 19. veka… Beograđanin Gligorije Vozarović (1790-1848), rodom iz fruškogorskog sela Ležimir, “najveći knjižar – izdavač svog vremena na celom Balkanu”, kako tadašnji zapisi govore, kupio je za osam dukata poljanu na Vračaru. Na njivi je postojalo drvo sa zapisom koje je, kako je predanje kazivalo, trebalo da označava mesto na kome je turski vezir Sinan Paša 1595. godine spalio mošti svetog Save (kako su tada verovali, danas znamo drugačiju verziju).
Vozarović, poznat kao veliki rodoljub, nakon što je drvo oborila oluja, rešio je da na istom mestu podigne drveni krst.
“Da bi očuvao uspomenu na to drvo sa zapisom, Vozarović je pobio jedan veliki drveni krst, na kome je bila i nekakva ikonica od pleha”, zapis je istoričara Milenka M. Vukićevića s početka 20. veka.
Tadašnje “Novine Serbske” u svom broju od 18. marta 1847. godine zabeležile su nekoliko podataka o novom krstu koji je “obogatio” Beograd, i okarakterisale ovaj događaj kao “opštu radost i utehu naših pobožnih pravoslavnih Srba”. Iz te kratke reportaže saznajemo i da je krst ukrašen ikonom Svete Trojice i Svetog Velikomučenika Đorđa, jer baš je Đurđevdan slavio Vozarović, a svoje mesto “pronašao” je i jednostavan natpis “Bogu i ljudima Gligorije Vozarović 1847. na Vračaru”.
Gligorije Vozarović (1790 – 1848), knjižar i prvi izdavač u obnovljenoj Srbiji (foto: kaldrmaskragujevac.rs)
Uticajni knjižar preminuo je samo godinu dana nakon što je podigao krst, a njegovu imovinu nasledila je supruga Sara, koja je po svojoj smrti zemlju na kojoj je krst bio zaveštala Paliluskoj crkvi.
Vozarovićev krst danas se smatra jednim od prvih javnih spomenika u Beogradu, a obnavljan je u nekoliko navrata – 1895, 1923. i 1933. godine. Poslednjom rekonstrukcijom Beogradska opština donela je odluku da drveni krst, nagrižen zubom vremena, zameni novim od crvenog veštačkog kamena, po čemu je deo grada i dobio ime koje danas svi prepoznajemo.
Na postolje krsta je prosto urezano “Vozarev krst”, a on je tokom 82 godine, nažalost, izgubio prepoznatljivu rozikastu boju i status simbola prestonice, ali je ostao da seća na slavnu i dirljivu prošlost Srbije i jednog velikog Beograđanina.
Crveni krst, Gligorije Vozarović, Sveti Sava, Vozarev krst, Vračar