Između dva svetska rata Beograd je, pored crkvi, sinagoge i džamije, krasio i budistički hram. Bio je to jedan od prvih budističkih hramova u Evropi* i nalazio se na Zvezdari, a sagradili su ga Mongoli – Kalmici, koji su emigrirali u srpsku prestonicu posle Oktobarske revolucije.
U Srbiju je od početka 1920. do kraja 1923. godine došlo oko 500 kalmičkih izbeglica, od kojih se glavnina (300 – 400) naselila u Beogradu, stvarajući najveću evropsku kalmičku koloniju. Smestili su se na periferiji prestonice, blizu ciglana i gradilišta na kojima su radili – bilo ih je na Karaburmi, Bulbulderu, oko Cvetkove pijace i na Crvenom krstu, a najviše u ataru Malog mokrog luga (na prostoru nazvanom Pašino brdo, koji je služio kao lovište). Beograđani su ih zbog njihovog izgleda nazvali jednostavno: “Kinezi”.
– Kalmici su pripadali siromašnom i neobrazovanom sloju ruskih emigranata, pa su bili prinuđeni da rade teške fizičke poslove, koji su slabo plaćeni. Važili su, ipak, za vredne i poštene radnike, koji su savesno obavljali posao i bez nadzora gazde. Mnogi od njih su radili u ciglanama beogradskog trgovca i industrijalca Miloša Jaćimovića. On im je, iz zahvalnosti, poklonio zemljište u Malom mokrom lugu i građevinski materijal, pa je tu niklo naselje od tridesetak skromnih kućica. Tu su imali baštice, gajili su živinu i koze i tako doprinosili kućnom budžetu.
Beogradski trgovac i industrijalac Miloš Jaćimović (na slici levo sa sinom Čedomirom) bio je najveći dobrotvor Kalmika (foto: www.members.tripod.com); Kalmici pred njihovim hramom (slika desno)
Bili su sjajni konjanici, vrlo vešti sa konjima, izvrsni džokeji i kočijaši. Sve do početka 19. veka Kalmici su živeli kao nomadi, i konj je zauzimao posebno mesto u njihovom životu. Ovde su neki od njih vremenom uštedeli da kupe par konja ili fijaker, ali takvih nije bilo mnogo – kaže istoričar Dejan Pavlović.
On dodaje da se žene beogradskih Kalmika nisu zapošljavale, ali su zarađivale za porodicu tako što su pravile papuče i lampione ili šile odeću koje su prodavale na pijaci. Inače je sa kalmičkim izbeglicama došlo vrlo malo žena, pa su se neki od njih ženili ovdašnjim, uglavnom siromašnim devojkama, a iz tih brakova rađala su se deca svetle puti sa mongolskim crtama lica.
Žene beogradskih Kalmika (levo); Kalmici su u srpskoj prestonici su imali i svoj sportski klub (desno)
– Interesantno je da su Kalmici bili i dobri sportisti. Imali su i svoj sportski klub, a jedan Kalmik je igrao i za jedan beogradski fudbalski klub. Kakvi su to ljudi bili dovoljno govori to što policija nikada nije podnela prijavu protiv nekog Kalmika, makar i zbog najmanjeg izgreda – ističe Pavlović.
Akciju za izgradnju budističkog hrama u Beogradu pokrenuli su 1928. godine Abuša Aleksejev, bivši pukovnik ruske vojske i predsednik „Kalmičke kolonije“ (osnovane u aprilu te godine), i budistički starešina Mančuda Borinov. Do tada, Kalmici su svoja bogosluženja vršili po privremenim bogomoljama u iznajmljenim kućama – od 1923. do kraja 1925. u dve sobe u Ulici Vojislava Ilića broj 47 (ta kuća i danas postoji), a potom u Metohijskoj ulici 51.
– Kalmički budistički hram, čiju je izgranju podržao i patrijarh SPC Dimitrije, svečano je osveštan 12. decembra 1929. godine. Parcelu za pagodu, u današnjoj Budvanskoj ulici, Kalmicima je poklonio Miloš Jaćimović. Novčana pomoć došla je i od Države, Grada, drugih beogradskih trgovaca i kraljevske porodice.
1. Spoljni izgled beogradskog budističkog hrama, koji je 1935. godine rekonstruisan i proširen za 38 kvadrata (www.media1.rs)
Hram je ubrzo postao svojevrsna atrakcija, naročito tokom budističkih praznika, a vest o njemu se raširila po svetu. Među značajnim gostima koji su posetili beogradsku pagodu bila je i kalmička princeza Nirdžidma Torgutska, 1933. godine. A po smrti kralja Aleksandra, Kalmici su, u znak zahvalnosti, održavali pomen za pokoj duše kralja punih 49 dana. Ranije te godine, u hram je stigao i Budin kip iz Japana i nekoliko relikvija, koje nije bilo moguće nabaviti u Evropi – kaže naš sagovornik.
Iako su u početku bili prilično zatvoreni, vremenom su se Kalmici sve više socijalizovali u novoj sredini. Njihova deca išla su u rusku i srpsku osnovnu školu, nekolicina je upisala srednju školu, a neki su bili i studenti na Beogradskom univerzitetu. Neki Kalmici su se i okumili sa Srbima.
Međutim, sve se promenilo kada je izbio Drugi svetski rat. Zakleti neprijatelji boljševika, Kalmici su u Hitlerovom napadu na Rusiju videli šansu da se vrate u staru postojbinu, pa je većina njih bila pronemački raspoložena. Tokom rata mnogi su pristupili takozvanom „Šuckor“ korpusu koji je čuvao značajnije saobraćajnice i privredne objekte u Srbiji. Ali, kada je postalo izvesno da će Nemci doživeti poraz, cela beogradska kalmička kolonija povukla se sa nemačkom vojskom, ponevši sa sobom sve relikvije iz hrama. Iz Nemačke su otišli u Sjedinjene Države, u Nju Džersi i Filadelfiju.
Beogradska pagoda, koja je oštećena u borbama za oslobođenje prestonice, brojala je svoje poslednje dane. Pošto u Beogradu više nije bilo budista, komunističke vlasti su smatrale da više nema potrebe ni za budistčkim hramom. Tako je prvo srušen gornji deo hrama, dok je prizemlje pretvoreno u Dom kulture. Zgradu je potom preuzela radna organizacija „Budućnost“, srušila je i na temeljima hrama podigla dvospratnicu za svoj servis „Hlađenje“.
Petar Blečić
Potomci Džingis kana
Kalmici su zapadnomongolski narod, koji pretežno živi u autonomnoj republici Kalmikija. Svoju prapostojbinu napustili su početkom 17. veka i seleći se na zapad stigli sve do nizija Dona. U službi ruskih careva, ovi vešti konjanici postali su pouzdani branioci južnih granica od stalnih najezdi Tatara i kavkaskih gorštaka: od kraja 17. i tokom celog 18. veka, na zahtev i molbe ruskih careva, izvršili su 28 velikih ratnih pohoda na obale Crnog, Azovskog i Kaspijskog mora, na Kavkaz, u Persiju i Kinu.
Do početka 19. veka Kalmici su živeli pretežno nomadskim životom: uzgajali su ovce, goveda i konje. U potrazi za ispašom i vodom stalno su se selili, živeći po jurtama – okruglim šatorima od drvenog kostura koji su oblagali presovanom vunom i prekrivali kožama. Vremenom su počeli da se bave zemljoradnjom što je dovelo do organizovanja stalnih staništa, “stanica”.
Knjiga i dokumentarac o srpskim Kalmicima
Boravkom Kalmika u Srbiji najviše se bavio istoričar dr Toma Milenković, koji je rezultate svog dugogodišnjeg istraživanja izložio u knjizi “Kalmici u Srbiji 1920 – 1944”. Profesor Milenković je jedan od sagovornika u dokumentarnom filmu Boška Milosavljevića “Bili jednom kalmici u Beogradu”.
*Prvi budistički hram u Evropi je podignut u Sankt Peterburgu, 1909 – 1915 godine.
budisti, ciglane, džokeji, Kalmici, kočijaši, Mali mokri lug, Miloš Jaćimović, pagoda