E da mi je para, da kupim novu škrabiju, istu kao onaj peškun u ćošku, pa da stavim na sećiju! Ovako su nekada gradske dame po Srbiji maštale da urede stan. One bogatije to su i mogle da ostvare, jer orijentalni, rezbaren nameštaj od najfinijeg drveta, uglavnom orahovine, tada “po poslednjoj modi”, izrađivao se u poznatim drvorezbarskim radionicama u Bosni i Hercegovini i bio je – više nego skup.
Danas gotovo i da ne znamo šta je to škrabija ili peškun. Ovo prvo je niska polica (uglavnom sa fijočicama i pregradom) koja se obično zašrafi sa bočne strane kreveta, a peškun je specifičan šestougaoni stočić ili stolica, koji se još uvek može zateći u mnogim stanovima po Srbiji. U prodaji se mogu naći samo u antikvarnicama ili kod kolekcionara.
1. Peškun-sto i stolice i mušebak-rešetke na prozorima. Sve od orahovine i izrađeno u Konjicu.
2. Škrabija, izrađena 1930. u Konjicu
– Između Prvog i Drugog svetskog rata ovaj drvorezbareni nameštaj je bio veoma moderan i tražen, naročito u Srbiji i Bosni. Kupovali su ga pripadnici višeg građanskog sloja, industrijalci, bogati trgovci, kraljevski oficiri. Smatra se višenacionalnim kulturnim dobrom jer su ga izrađivali, kupovali i koristili pripadnici svih veroispovesti i nacionalnosti. Drvorezbareni nameštaj izrađivan u Konjicu i Sarajevu bio je poznat pod nazivima bosanska soba i turski salon. Odlikuje ga spoj orijentalne ornamentike i evropske kulture stanovanja – objašnjava Irena Gvozdenović, viši kustos Etnografskog muzeja u Beogradu i autor izložbe „Orijentalni salon“ koja je povodom proslave 112 godina muzeja, otvorena krajem septembra.
Orijentalni saloni iz zbirke Etnografskog muzeja u Beogradu
Posetioci mogu do 8. decembra da vide brojne eksponate iz zbirke ovog muzeja u kome se čuva četrdeset i devet predmeta koji čine orijentalne salone. Između ostalog, tu je i orijentalni salon izrađen u Sarajevu posle Prvog svetskog rata, po narudžbini Dvora za kralja Aleksandra I Karađorđevića, koji je poklonjen muzeju 1934. godine, aktom Uprave Dvora. Na izložbi su prezentovana tri salona – dnevne sobe napravljene u prve tri decenije 20. veka, u Konjicu, u Bosni i Hercegovini, u radionicama najpoznatijih drvorezbara. Dizajn izložbe su radile Irena Gvozdenović i Milena Đurica, slikar – kostimograf.
1. Viseći orman izrađen u radionici Asima Nikšića 1930. godine (slika levo)
2. Luster od drveta, metala i stakla takođe je izrađen u Nikšićevoj radionici 1930. godine
– Kod Slovena je drvorezbarstvo kao vid domaće radinosti bilo razvijeno već u doba doseljavanja, a Konjički kraj je uvek bio bogat šumom i pogodovao je izradi raznovrsnih predmeta od drveta. Seoski majstori su u početku izrađivali i ukrašavali predmete koje su koristili za ličnu upotrebu. Veštiji i sposobniji majstori kasnije su se formirali u seoske zanatlije. Do austrougarske okupacije BiH 1878, konjičke seoske zanatlije bili su poznati samo po vašarima – priča Irena.
1. Paravan je izrađen od orahovine i platna na kome je zlatovez i podseća na vez kojim je ukrašavan gornji deo dimija
2. Pisaći sto ukrašen drvorezom sa motivima vinove loze izrađen je 1940. godine u Konjicu
Državni činovnici austrougarske uprave primetili su raznovrsne predmete od drveta i 1904. godine, u selu Bijela, organizovan je prvi zvanični drvorezbarski kurs. Najistaknutije rezbare austrougarska vlast je slala na međunarodne sajmove da pokažu svoje umeće. Ti sajmovi su, krajem 19. i početkom 20. veka, održavani u velikim gradovima, poput Beča, Budimpešte, Trsta, Pariza, Brisela…
Najistaknutije rezbare austrougarska vlast je slala na međunarodne sajmove u Beč, Priz, Budimpeštu… Tako su se majstorima iz Konjica divili po celoj Evropi
Orman i sat iz 1905. godine
Samim tim, nameštaj izrađivan u ovim radionicama postao je popularan po celoj Evropi. Eksponati koji se mogu videti u Etnografskom muzeju osim što su rariteti i imaju neprocenjivu umetničku vrednost, toliko su kvalitetno urađeni da bi, kada bi bili u upotrebi, sigurno mogli da posluže još brojnim generacijama.
Olivera Radaković
Etnografski muzej, Irena Gvozdenović, nameštaj, orijentalni salon