Preci najbogatije srpske vojvođanske porodice Dunđerski živeli su tokom 18. veka u Subotici. Odatle su bili isterani kao nedostojni građani, te su preseljeni u Sentomaš (Srbobran). Vek kasnije, njihovi potomci predstavljali su srpsku privrednu elitu, sa velikim posedima u Sentomašu, Novom Sadu, Čebu (Čelarevu) i brojnim drugim naseljima, a u znatnoj meri pomagali su kulturne, prosvetne, zdravstvene i humanitarne ustanove srpskog naroda u Vojvodini.
Ipak, njihovi neposredni preci (dedovi, pradedovi i čukundedovi Gedeona Gece Dunđerskog i njegovog sina Lazara), koji su tokom 18. veka živeli u Subotici, bili su sušta suprotnost svojim potomcima. Zbog nedoličnih dela, koje su pripadnici ove porodice godinama konstantno činili, na kraju su jednostavno isterani iz Subotice.
U istorijskim spisima subotičkog Magistrata Dunđerski se prvobitno beleže sa prezimenom Dunđerin (povremeno i kao Dunđerović). Porodica je, prema predanju, bila hercegovačkog porekla i verovatno je u Suboticu doseljena tokom prvih decenija 18. veka. Na popisima ovdašnjih graničara, koji su pripadali potiskoj vojnoj granici, prezime Dunđerin 1720. g. nije bilo zapisano, ali je zabeleženo 1737. godine, kao i 1739. godine, kada su među subotičkim graničarima zapisani Nedeljko i Živan Dunđerin.
Popis stanovnika Subotice iz 1748. g. beleži Živana Dunđerina kao vlasnika kuće, dva bika i dve krave.
Od druge polovine četrdesetih godina 18. veka spisi subotičkog Magistrata beleže česte izgrede koje su načinili pripadnici ove porodice:
U februaru 1747. g. subotički Magistrat osudio je Živana Dunđerina, po tužbi Josipa Čačkova, za prebijanje u krčmi, što su potvrdili i prisutni svedoci, pa je Živan Dunđerin osuđen da isplati troškove lečenja i novčanu kaznu do Đurđevdana iste godine.
Potiski graničar početkom četrdesetih godina 18. veka (bakrorez Martina Engelbrehta, levo); Krčma polovinom 18. veka (slika desno)
U decembru 1751. g. Magistrat je zbog tučnjave kaznio Jovana Dunđerina.
Tokom 1756. g. Jovanka Radišić, stanovnica Subotice, tužila je Magistratu Jovana Dunđerina zbog prevare u vezi jedne krave.
U januaru 1760. g. subotički Magistrat je, po tužbi Arsenija Šargića, osudio Jovana Dunđerina zbog nasilničkog ponašanja na 15 udaraca batinom i na novčanu kaznu od 15 krajcara.
U Magistratu Kraljevsko privilegovane kameralne varoši Sent Marije (Subotice) zapisano je početkom februara 1761. g.da je održano saslušanje Jovana Dunđerovića, subotičkog stanovnika, optuženog od Gliše Suvajdžića iz Subotice da je, prilikom tuče, udario njegovu trudnu ženu, što je izazvalo pobačaj.
Plan Subotice iz 1778. godine (slika levo); Sentomaš krajem 18. veka (slika desno)
Između septembra 1763. i januara 1764. g. subotički Magistrat i Prizivno krivično veće, saslušali su Jakova Gergića, subotičkog stanovnika, o svađi i tuči između njega i njegove braće Josipa i Marka s jedne strane, i braće Jovana, Teodora i Simona Dunđerina iz Subotice s druge strane, kojom prilikom je Josip Gergić bio smrtno ranjen. Josipa je, prema tvrdnjama svedoka, ranio Teodor Dunđerin. Svaki od braće Dunđerin osuđen je na po 40 forinti globe, a osim toga, Teodor je osuđen na tri puta po 50 (svega 150), Jovan na dva puta po 40 (svega 80) i Simon na 50 udaraca batinom.
Posle ovoga porodica Dunđerin je po kazni, zbog niza nepodobnih dela koje su njeni članovi počinili tokom nekoliko prethodnih godina (prevare, česte tuče, povrede i ubistva), na kraju, odlukom subotičkog Magistrata, 1764. g. bila proterana iz grada, a njihova celokupna imovina je zaplenjena.
Prema predanju, u Sentomaš (Srbobran) doseljen je u to vreme jedan od proteranih Dunđerskih sa snahom udovicom. Kako se utemeljitelj bogatstva porodice Gedeon Dunđerski (1807 – 1883) zapravo zvao Jovan, možemo da pretpostavimo da je bio unuk ili praunuk Jovana Dunđerina iz Subotice. U Sentomašu, u potpuno srpskom okruženju, ova porodica je veoma brzo promenila svoje ranije navike, te su se među sentomaškim Srbima odlikovali „svojim uglednim telom, neumorivom radnjom i razumom“. Nikola Vukićević, dugogodišnji upravnik somborske Srpske učiteljske škole (Preparandije), beleži kako su sentomaški Dunđerski prvi počeli ledinu u ataru preoravati i proju sejati. On piše da su otac (Avram) i stric Gedeona Dunđerskog s takvom voljom i veštinom zemlju obrađivali (obdelavali), da su i ostali sentomaški domaćini počeli da se ugledaju na njih, pa je Sentomaš ubrzo prednjačio po kvalitetu svojih poljoprivrednih proizvoda u tadašnjoj Bačkoj.
Gedeon Geca Dunđerski (1807 – 1883, slika levo); Lazar Dunđerski (1833 – 1917, slika desno)
Porodično imanje svojih predaka veštim trgovačkim potezima i dobrom organizacijom višestruko je uvećao Gedeon Dunđerski, a njegov sin Lazar Dunđerski (1833 – 1917) bio je najimućniji vojvođanski Srbin, vlasnik ogromnih površina zemlje, velikih imanja, fabrika, brodova za prevoz žita i hrane itd. Vrsni privrednici bili su, između dva svetska rata, i Lazarevi sinovi Đorđe i dr Gedeon ml. Dunđerski.
Laza Kostić između Đorđa i Gedeona mlađeg, sinova Lazara Dunđerskog, na imanju Dunđerskih u Čebu (Čelarevu) 1904. godine
Unuka Gedeona, a ćerka Lazara Dunđerskog Lenka bila je najveća platonska ljubav znamenitog srpskog pesnika Laze Kostića, koga je nadahnula pri pisanju najlepše pesme srpske ljubavne lirike, slavne „Santa Maria della Salute“.
Milan Stepanović (tekst i fotografije; preuzeto sa Ravnoplov.rs)
Dunđerski, Laza Kostić, Lenka Dunđerski, Santa Maria della Salute, Srbobran, Subotica