Srbija u ilustracijama Luisa Remekersa

Luis Remekers (1869 – 1956) nije ispalio nijedan metak na bojnom polju i nije držao političke govorancije, ali svakako spada među one koji su znatno uticali na tok Prvog svetskog rata i sudbine mnogih ljudi sa obe strane Atlantika. Ratne karikature koje je crtao donele su mu svetsku slavu, zbog njih mu je i glava bila ucenjena, a Teodor Ruzvelt smatrao je da njegova dela predstavljaju „najveći doprinos neutralaca u Velikom ratu“.

Uprkos tome, ovaj čuvani holandski karikaturista danas je skoro zaboravljen, ali je za nas interesantan koliko zbog svojih radova vezanih za Srbiju, toliko i zbog jedne knjige neprocenjive vrednosti, štampane u Americi, posebno za Mihajla Pupina, koja se čuva u Univerzitetskoj biblioteci u Beogradu.

Slika levo: Luis Remekers, holandski karikaturista i pacifista, bio je zgrožen zločinima koje su počinili nemački vojnici tokom napada na Belgiju. Inspiraciju za ratne ilustracije crpeo je iz izveštaja novinara koji su bili na terenu, a kasnije je i sam išao na front (preuzeto sa https://animationresources.org)

Slika desno: “U tvoje zdravlje, civilizacijo”, jedna od najpoznatijih ratnih karikatura Luisa Remekersa

Rođen u holandskom gradu Roermondu, blizu granice sa Nemačkom, Remekers je započeo karijeru kao nastavnik umetnosti i ilustrator, da bi od svoje 39. godine radio kao karikaturista za vodeće holandske listove.

Slika levo i desno: Ratna karikatura Luisa Remekersa pod nazivom “Oktobar u Srbiji” iz 1915. godine. Ilustracija sa opisom iz luksuznog izdanja Remekersovih radova, izdavačke kuće Senčeri, štampanog 1917. godine, u 1.050 kopija

– Remekersova prva ratna politička karikatura objavljena je 1. avgusta 1914. godine, uz nemačku objavu rata. On je u karikaturu uveo religioznu osećajnost i simbolizam, da bi razvio i komičnu crtu i potresnu simboliku brutalnosti rata. Karikature vođa, posebno kajzera Vilhelma, personifikovale su ratno stanje koje su izazvali Nemci, portretišući empatiju koja nije poznavala granice, što ga je izdvojilo od većine kolega. Remekers se, inače, smatra najuticajnijim umetnikom tog vremena, njegove karikature štampane su u časopisima širom sveta, objavljivane na izložbama ili u knjigama, i umnožavane na milionima razglednica. Krajem 1915, Čarls Masterman, direktor tajnog zavoda pod rukovodstvom Ministarstva inostranih poslova Velike Britanije, objavio je Remekersove albume na 18 jezika i distribuirao ih na sve strane, uključujući i slanje svakom britanskom vojniku – kaže Vladmir Čeh, osnivač Instituta za istoriju oglašavanja i autor izložbe „Rat i humor 1914 – 1918“.

Slika levo i desno: Ratna ilustracija Luisa Remekersa pod nazivom “Sada ga možemo dokrajčiti”, objavljena u jesen 1915. godine. Ilustracija sa opisom iz luksuznog izdanja Remekersovih radova, izdavačke kuće Senčeri

Činjenica da je bio državljanin Holandije, koja je u Velikom ratu bila neutralna, doprinela je da publika Remekersove karikature doživljava kao prilično objektivne. Ubrzo je njegov uticaj na javno mnenje toliko porastao da su ga mnogi kritikovali kako ugrožava neutralnost domovine, a holandske vlasti su nekoliko puta i konfiskovale njegove radove, pa je morao da prebegne u Veliku Britaniju, pošto se pričalo da su mu Nemci ucenili glavu na 12.000 guldena (što je, otprilike, današnjih 130.000 evra).

Slika levo i desno: Detalji sa izložbe “Rat i humor 1914 – 1918”, autora Vladimira Čeha, u Izložbenom holu Narodne biblioteke Srbije

Za svoje zasluge u vreme rata, Remekers je dobio francuski Orden Legije časti, a 1917. godine išao je na turneju po Sjedinjenim Državama, sa ciljem da učvrsti podršku građana američkom uključivanju u rat, u čemu je imao mnogo uspeha.

Te godine, u Njujorku je štampano luksuzno izdanje Remekersovih radova u dva toma, sa opisima priređivača, u ograničenom broju od 1.050 kopija, na specijalnom, za tu priliku pravljenom japanskom Aleksandra papiru. Vrednost ovih knjiga danas je maltene neprocenjiva, a, sticajem okolnosti, jedna kopija je završila u depou Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković“, u Beogradu.

– Knjige 1 i 2, pod brojem 200, štampane su posebno za Mihajla Idvorskog Pupina, što u knjizi potvrđuje sekretar izdavačke kuće Senčeri. Predgovor je napisao Teodor Ruzvelt, a u obe knjige nalaze se ekslibrisi Mihajla Pupina, na kojima je svojim potpisom potvrdio da ih je 1932. godine poklonio Beogradskom univezitetu. Među karikaturama koje su odabrane za ovo izdanje može se videti i nekoliko koje su tematski vezane za Srbiju – na jednoj je naša zemlja predstavljena kao žrtveno jagnje koje kolju vođe Centralnih sila, a na drugoj kao mali vojnik opkoljen sa svih strana nadmoćnim neprijateljima – objašnjava Čeh.

Slika levo i desno: Naslovnica 200. kopije luksuznog izdanja Remekersovih ratnih karikatura, sa predgovorom Teodora Ruzvelta, izdavačke kuće Senčeri, koja je štampana posebno za Mihajla Pupina

Ova Pupinova knjiga samo je delić onoga što se može videti na izložbi „Rat i humor 1914 – 1918“ u Izložbenom holu Narodne biblioteke Srbije. Pored američkih, britanskih, francuskih, ruskih, grčkih, italijanskih i naših, izložene su i austrijske i nemačke ratne karikature.

Reč je o originalnoj građi Narodne biblioteke Srbije, Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković“ i Instituta za istoriju oglašavanja, kao i reprodukcijama građe iz Univerzitetske bibliteke u Hajdelbergu, Kongresne biblioteke u Čikagu, Nacionalne biblioteke Francuske… Izložba je otvorena do 16. decembra, a organizatori se nadaju da će do iduće godine dogvoriti turneju koja će obuhvatiti 10 gradova u Srbiji.

Petar Blečić

Napomena: Prva slika u tekstu preuzeta je sa sajta https://www.mfa.org. Fotografije Pupinove kopije luksuznog izdanja Remekersovih karikatura, koja se čuva u Univerzitetskoj biblioteci, ustupio nam je Vladimir Čeh,osnivač Instituta za istoriju oglašavanja i autor izložbe „Rat i humor 1914 – 1918“.