Kalemegdan, srce Beograda

Milan Todorović

Naš Beograd je jedan od najstarijih gradova u Evropi. Grad sa neverovatnom istorijom koja broji više od 10 uništenja i novih početaka. Sa istorijom u kojoj su brojni osvajači čak 12 puta menjali njegovo ime. Koreni današnjeg Beograda datiraju još od pre 7.000 godina, a o tome svedoče brojna arheološka nalazišta iz okoline i sa prostora dveju reka koje protiču kroz ovaj grad.

Veoma dobar strateški položaj koji je imao od vajkada omogućio mu je širenje na račun kontrole nad ravnicama. Osim iskopina iz mlađeg kamenog, ovde su otkriveni i predmeti iz starijeg kamenog doba kao što su lobanje neandertalaca i ljudske kosti. Vinča je najvažnije nalazište u okolini iz praistorijskog perioda.

Prvi put kao utvrđeno naselje Singidunum, pominje se 279 godine pre n.e., i vezuje za Kelte koji su u to vreme došli na ove prostore. Singi označava okrugli, a dunum grad, verovatno ime potiče od plemena Singi koje su Kelti zatekli osvajanjem ovih prostora. Njihova kultura nije ostavila mnogo snažnih uticaja, pošto im je i vladavina ovde kratko trajala. Keltski prostor Beograda nalazio se na prostoru današnje Karaburme.

Od I veka pa sve do V veka nove ere, Beograd se nalazio pod rimskim uticajem, čime je na ovom mestu osnovan prvi rimski logor. Taj prvi logor, kastrum, bio je pravougaonog oblika dimenzija 560 sa 350 metara i nalazio se na prostoru Gornjeg grada sa delom Kalemegdanskog parka. Za vreme vladavine cara Hadrijana, Singidunum dobija status municipija, grada koji ima ograničenu gradsku vlast, odnosno status kolonije. Podelom vizantijskog carstva na istočno i zapadno, 395 godine, ovaj grad ostaje u sklopu Istočnog rimskog carstva, a pošto se nalazio na samoj granici dva carstva bio je jedna od veoma bitnih strateških i saobraćajnih veza među njima. Pod imenom Singidon, beogradska tvrđava takođe spada pod istočno – vizantijsku vlast. Shodno svom položaju koji je omogućavao stalne napade naroda u tranzitnom kretanju zbog raspada rimskog carstva, Singidunum i njegova tvrđava slabo su odolevali napadima, pa su ih Huni pokorili 441 godine n. e. Zauzeli su grad i potpuno ga razorili gde su se zadržali punih 13 godina. Nakon njihovog pokoravanja grad je opet neko vreme bio vizantijski. Zatim su ga osvojili Goti 471 god, ali je nakon 17 godina ponovo pao u vizantijske ruke. Za vreme vladavine cara Justinijana, oko 535 godine, tvrđava biva obnovljena, i tad se njena površina smanjuje na površinu Gornjeg grada. O tadašnjoj tvrđavi govori se kao o veoma bitnoj stvari i gradu koji zaslužuje sve vrste pohvala.

Usled odsutnosti Vizantijaca, sa područja Singidunuma zbog ratovanja u Africi, Avari i Sloveni koriste priliku i zauzimaju grad, čime nastupa i konačna propast Singidunuma i kreće slovenizacija ovog dela i doseljavanje srpskog naroda. Sazidana tvrđava od bele cigle, Slovenima nameće ime koje mu zadevaju, ime Beli grad. Tokom par vekova u Beogradu, smenjuju se bugarska, mađarska i vizantijska vlast, a krajem XI veka konačno vizantijci preuzimaju vladavinu obnavljajući kasnoantičke bedeme oko utvrđenja. U vreme krstaških ratova Beligrad je bio i u rukama Fridriha Barbarose, ali uglavnom su nad njim vlast imali Ugari. Prvi put se ovaj osvajački centar kao prestonica Srbije pominje 1404 god, nakon što je sin kneze Lazara, Stefan, dobio grad na upravu od ugarskog kralja Žigmunda, a od vizantijskog titulu despota.

On je tokom vladavine obnovio tvrđavu koju su Osmanlije razrušile, čija je obnova trajala sve do njegove smrti. Osmanlije su posle tri opsade pod vođstvom Sulejmana Veličanstvenog, uspele da zauzmu grad i Kalemegdan su nazvali gradsko polje ispred skupštine, a breg na kome se tvrđava nalazila, breg razmišljanja. Turci su ovde na vlasti bili skoro puna dva veka dok Austrijanci nisu preuzeli vlast od njih i počeli renoviranje gornjeg i Donjeg grada, rado radeći na tvrđavi koja je bila jedno od najvažnijih vojnih uporišta. Česta rušenja i ratovanja austro – turske ugrožavale su tvrđavu koja bi se svaki put dizala iz pepela, dok, usled janjičarske vlasti koja je prouzrokovala seču knezova, srpski narod nije povratio svest i pobunio se,1807 godine, kada je pod vođstvom Karađorđa osvojena tvrđava. Godine 1867. Osmanlije predaju ključ grada Mihailu Obrenoviću, a posle ovih događaja tvrđava gubi svoj vojni karakter i prerasta u Kalemegdanski park. Između dva svetska rata park dobija današnji izgled.

Ulaze u Kalemegdan čine nekoliko kapija: Stambol (spoljašnja i unutrašnja), Karađorđeva, Sahat, Leopoldova, Zindan, Defterderova kapija, Despotova, Kralj kapija (zapadna), Vidin, Mračna kapija, Kapija Karla VI i Kornorova kapija (zazidana).

U sklopu tvrđave ulaze i kule: Kula Jakšića, Nebojšina, Kula Mlinarica, Sahat kula i Despotova. U parku je postavljeno više spomenika, uspomena na prošla vremena, a uređen je sa dosta zelenila i u njegovom sklopu pored svih starih zidina nalaze se zoološki vrt, Vojni i Prirodnjački muzej, Narodna opservatorija, crkva Ružica i Crkva Svete Petke, grobnica narodnih heroja i naravno Pobednik – spomenik koga je izradio Ivan Meštrović kao podsetnik na oslobađanje od osmanlija.

Beogradska tvrđava i Kalemegdanski park danas su ne samo šetalište i mesto za uživanje i opuštanje nego centar kulturnih i sportskih manifestacija, koncerata i mesto interesovanja svih koji posete Beograd. Ovo je mesto za uživanje i zabavu sa istorijom koja priča dugovekovnu priču i odoleva vremenu čuvajući tragove naših korena. Ova monumentalna građevina predstavlja centar našeg Beograda, srce grada, koji ne bi bio potpun bez ovih zidina i kula, koje makar jednom u toku dana ne pomenemo ili o njima nešto čujemo!

Izvor fotografija: TT Group