Okrugli sto je prvi put u istoriji međunarodne diplomatije upotrebljen za pregovaranje 1698. godine, u Sremskim Karlovcima, tokom mirovnih pregovora između sila Svete Alijanse i Turske. Ti razgovori su krunisani Karlovačkim mirom, kojim je okončan Veliki bečki rat (1683 – 1699), u kojem je stradalo nekoliko stotina hiljada ljudi, a broj Srba gotovo prepolovljen.
Kao što to često biva, i ovaj mir bio je „iznuđen“ – Austrija, Poljska i Venecija, sile okupljene u Svetoj alijansi, nisu imale novca da nastave ratovanje, dok je Turska, posle serije velikih poraza, praktično bila na korak od toga da izgubi sve teritorije u Evropi. Međutim, uprkos „pat poziciji“, delegacije sila učesnica bile su toliko „čvrste“ u svojim stavovima, da je pre početka pregovora trebalo izdogovarati čitav niz diplomatskih pojedinosti.
Jednakost učesnika
– Još pre nego što su delegati seli za okrugli sto, postavilo se pitanje ulaska u sobu za pregovore, koja se nalazila u jednom velikom šatoru. Da bi se izbegla situacija u kojoj je delegacija koja prva ulazi u prednosti nad onom koja ulazi poslednja, napravljena su četiri ulaza na četiri strane sveta, svaki za po jednu delegaciju koje su ulazile istovremeno. Po sličnom principu, došlo se do kružnog oblika pregovaračkog stola, kako niko ne bi imao prednost u pročelju, što je verovatno bio predlog lorda Pedžeta, izaslanika Velike Britanije, koja je, uz Holandiju, bila posrednik u pregovorima. Moguće je da je Pedžet inspiraciju za to pronašao u okruglom stolu kralja Artura – kaže Žarko Dimić, direktor Arhiva Srpske akademije nauka i umetnosti u Sremskim Karlovcima.
Prema Dimićevim rečima, interese Srba tada je zastupao ruski izaslanik Prokopije Bogdanovič Voznjicin, koji nije učestvovao u ovim pregovorima, pošto je Rusija sa Turskom potpisala separatni mir u trajanju od dve godine.
Pregovori su, inače, trajali 72 dana, od 26. oktobra 1698. do 26. januara 1699. Tursku je zastupao reisefendija Rami, Austriju Volfgang Etingen i grof Slik, Veneciju Karlo Rucini, Poljsku Stanislav Malahovski, Englesku Milord Vilijem Pedžet, a Holandiju grof Jakob Kolijer. Dok nisu dogovorili mir, sastajali su se 36 puta.
Baraka umesto šatora
Možda bi sve bilo završeno i ranije da delegati, i pored brižljivih priprema, nisu prevideli jednu sitnicu – dolazak zime. Naime, jedne noći, logor u kome su bile okupljene delegacije, koje su brojale oko 150 ljudi, računajući i pratnju, pogodila je strašna oluja, koja je uništila i šator u kome su održavane konferencije. Tada je došlo do zastoja u pregovorima, koji su nastavljeni tek pošto je na mestu šatora podignuta baraka, koja je takođe imala četiri ulaza i tri prostorije u kojima su se delegacije konsultovale u pauzama diplomatske bitke za okruglim stolom.
Konferencijska sala u kojoj je ispregovaran Karlovački mir
– Svaka od sila uključenih u Svetu alijansu sklopila je sa Turskom zasebni ugovor o definisanju međusobnih granica, kojima je, u suštini, potvrđen status quo, odnosno vlast na već osvojenim teritorijama. Ti ugovori zajedno čine Karlovački mir. Iako se često navodi da je mir stupio na snagu u ponoć 26. januara 1699, to nije tačno, jer su ugovori potpisani 15 minuta ranije. Na ovome su insistirali Turci, pošto je njihov astrolog utvrdio da je to najbolje vreme za potpisivanje mira. Hrišćanima je to bilo komično, ali su im udovoljili. Sa druge strane, Turci su se saglasili sa predlogom franjevaca da se baraka preuredi u crkvu posvećenu Gospi od mira – objašnjava Dimić i dodaje da je to bilo logično, jer je Papa finansirao hrišćansku Alijansu.
Ovu baraku Osmanlije su spalili 1716. godine, a sa njom je izgoreo i prvi okrugli sto u istoriji svetske diplomatije.
Kapela Gospe od mira
Sredstvima Karlovačkog magistrata, Katoličke crkve i Bečkog dvora, 1817. godine, na obližnjem brdu, sagrađena je Kapela gospe od mira. Kapela, koja se trenutno renovira, ima elipsasti oblik u znak sećanja na okrugli sto za kojim je ispregovaran Karlovački mir, kao i četiri ulaza. Kada je sagrađena, četvrti, turski ulaz bio je zazidan, a kasnije je tu nadograđena prostorija sa ikonostasom, kao simbol želje da se Turci više nikada ne vrate na ove prostore. Na fasadi Kapele nalaze se tri časovnika, dok je četvrti, posvećen uspomeni na turskog astrologa, smešten u unutrašnjosti bogomolje, čiji je svod svojevremeno bio oslikan kao zvezdano nebo.
S tim u vezi, treba pomenuti i da se u dvorištu Kapele mira nalazi grob jedine žrtve karlovačkih mirovnih pregovora – u njemu počiva venecijanski diplomata, koji je preminuo od hladnoće.
Inače, kada je potpisan mir, u Sremskim Karlovcima organizovano je veliko slavlje. Na glavnom gradskom trgu ispečen je vo, a istoričari su zabeležili da su se miru najviše radovali Turci!
Šta je čije
Karlovačkim mirom uspostavljene su nove granice u Evropi. Erdelj (Transilvanija) ostao je pod vlašću austrijskog cara, dok je Banat, omeđen Morišom i Tisom, i donji Srem zadržala Turska. Opet, Hrvatska, Slavonija, Lika i Banija ušle su u sastav Austrijske carevine. Venecija je dobila Moreju, Knin, Sinj, Vrgorac i Gabelu, kao i obalski pojas od Herceg Novog do Risna, a Poljskoj je pripojena pokrajna Podolija u današnjoj Ukrajni. Za nas je, pak, mnogo značajnije da je Karlovačkim mirom otvoreno istočno pitanje, odnosno pitanje nasleđa bivših turskih poseda na Balkanu.
Kapela Gospe od mira, Karlovački mir, Sremski Karlovci, Sveta alijansa, Turska