Poleksija D. Dimitrijević – Stošić
Glavni kulturni život Beograda počeo je da se razvija od 1832. godine, kada je za upravnika varoši Beograda došao rođeni brat kneza Miloša, gospodar Jevrem. To pada u doba, kada počinje u Srbiji da se zavodi moderna organizacija državne vlasti.
Od svoje braće, kneza Miloša i gospodar Jovana, gospodar Jevrem bio je inteligentniji i ambiciozniji. U pogledu prosvećivanja, gospodar Jevrem uvek je imao velike aspiracije, što se najbolje vidi po tome, kako je lepo i za ono doba veliko obrazovanje dao svojoj deci. Imao je pet kćeri: Jelenu – Jelku, Simku (bile su bliznakinje), Anku, Jekatarinu i Stanu i sina jedinca, Miloša.
Kao upravnik varoši Beograda, gospodar Jevrem je podigao veliku kuću od „jednog boja“ na uglu današnje Krunske i Miloša Velikog ulice. I ceo taj kraj decenijama u Beogradu zvao se „Ćoše gospoja Tomanije“. Ta kuća je do pre nekoliko godina postojala, a danas se na tom mestu uzdiže jedna lepa palata. Dom gospodar Jevrema imao je lep veliki cvetni vrt, prvi i najlepši vrt u Beogradu, ukrašen raznovrsnim i retkim cvetovima, koji do tada nisu u Beogradu bili poznati. Te rasade nabavljali su po Turskoj, Bugarskoj, Rumuniji i Austriji trgovci, koji su radi trgovine, odlazili u te zemlje. Vrt je negovala ambiciozna i vredna žena gospodara Jevrema, gospoja Tomanija (tako je nju u Srbiji narod zvao).
U svome prostranom konaku, gospodar Jevrem je imao jednu sobu, koju je zvao „učitelna vežbaonica“, koja je služila deci za učenje. Svake večeri, u prisustvu roditelja, dečji domaći učitelj, književnik Dimitrije Tirol (1793-1857) deci gospodar Jevrema je čitao i tumačio razne priče, najviše didaktičkog karaktera iz francuske i nemačke književnosti i to im je čitao priče u originalu. Deca su morala da prepričavaju priče na francuskom i nemačkom jeziku, zatim su u kratkim potezima te iste priče prepričavane na srpskom jeziku.
Gospodar Jevrem Obrenović ((1790 – 1856), slika levo http://www.skyscrapercity.com), i gospoja Tomanija Obrenović (1796 – 1881)
Žena književnika Dimitrija Tirola, Hristina, čiji je bio zadatak, da, kao obrazovana i lepo vaspitana žena, po „jevropskom vkusu“, vodi računa o vaspitanju dece gospodar Jevrema i gospoja Tomanije, svake večeri govorila je deci o lepom ponašanju u društvu.
Sve svoje poslove gospodar Jevrem je ostavljao u šest časova po podne, ulazio je u dečju vežbaonicu i sa svojom ženom, sa puno pažnje je pratio dečje časove, vrlo „poučitelne po serbsku junost“.
Ali, pravi umetnički život se u Beogradu razvio u jesen 1836. godine, kada je za austrijskog konzula na srpski dvor došao književnik, Antun Mihanović, (1796-1861), autor hrvatske himne: „Lepa naša domovino“.
Dom gospodar Jevrema 1836. godine bio je tada najprosvećeniji dom u Beogradu. Kao takav, on je privlačio pažnju, jednog vrlo kulturnog čoveka, kao što je bio Mihanović.
Kada je decembra meseca 1836. godine engleska kraljevina poslala na dvor kneza Miloša svog poslanika, Džordža Hodžesa, koji je tako isto posećivao posvednevno dom gospodar Jevrema, umetnički život Beograda počeo je uveliko da cveta, jer ova dva prosvećena čoveka i vrlo inteligentne diplomate, nastojale su da prenesu zapadnoevropsku kulturu u Beograd, patrijarhalnu kasabu na granici Balkana.
Dom gospoja Tomanije, i gospodar Jevrema, pod rukovodstvom književnika Dimitrija Tirola, postaje pravi i inteligentni kružok maloga Beograda, koji se tada posvednevno naseljavao, ne samo srpskim življem, već i inostranim, i time je brojno rastao. Ovaj kružok u domu gospodar Jevrema predstavlja začetak umetničkih posela u starom Beogradu 19. veka.
Beograd, kao važna komunikativna arterija istoka i zapada, u novostvorenim političkim prilikama, posle hatišerifa od 1830. godine, postaje vrlo važan trgovački grad, čije su se guste šume i šumarci krčili, grad se teritorijalno širio, naglo počeo da se uređuje i dolaskom Srba Vojvođana, intelektualaca, počeo je duhovno lepo da se izgrađuje.
U takvoj atmosferi, Dimitrije Tirol je 1837. godine pokrenuo list Uraniju, list za zabavu, pouku i književnost, koji je izlazio u Beogradu dve godine. S kraja 1837. godine ova književna posela u konaku gospodar Jevrema povremeno je posećivao i u njima uzimao učešća i Konstantin Ranos (1812-1866) koji je bio profesor francuskog jezika i književnosti sinovima kneza Miloša, Milanu i Mihailu. Ranos je bio lični prijatelj francuskog pesnika Lamartina, čije je stihove na tim poselima najviše čitao, a i o Lamartinu je govorio. Ali tako isto govorio je o drugim francuskim književnicima, naročito o književnicima romantičarima. Ranos je nekoliko predavanja održao i o starim grčkim pesnikinjama, naročito o pesnikinji Sapfo.
Antun Mihanović, autor hrvatske himne „Lepa naša domovino“, bio je čest gost u domu gospodar Jevrema Obrenovića (slika je preuzeta sa https://alchetron.com)
Naročito su bile lepe večeri u bogatom i gostoljubivom domu gospodar Jevrema. Sobe su bile velike, prostrane, tople i bogato osvetljene milikerc svećama. Na velikom stolu uvek je bilo puno divnih slatkih i slanih đakonija za jelo, koje su se tada u Srbiji mogle naći samo u konaku gospodar Jevrema.
Lepo raspoloženje vladalo je među domaćinima i prisutnim licima. Čitalo se, pričalo se, pevalo se i sviralo. Jelka, Simka i Anka sa Hristinom Tirol naizmenično su svirale na klaviru i to su bili prvi časovi muzičke zabave u Beogradu.
Pored domaćina kuće, gospoja Tomanije i gospodar Jevrema i njihove dece, poselima su prisustvovala još i ova lica: popečitelj narodnog prosveštenija, Dimitrije Davidović (1789-1838) koji je posela posećivao sve do svoje smrti 1838. godine i to onda, kada više nije bio aktivni ministar. On je kočijama gospodar Jevrema iz Smedereva, gde je živeo povučeno, kao opozicija kneza Miloša, u Beograd dolazio, samo da bi prisustvovao tim poselima. Za Davidovića, koji je za srpski narod predstavljao veoma veliku duhovnu vrednost, Skerlić je rekao: „Dimitrije Davidović je jedan od najobrazovanijih i najaktivnijih javnih radnika srpskih u prvim decenijama 19 veka“.
Poselima su prisustvovala još i ova lica: engleski konzul Džordž Hodžes, austrijski konzul, Antun Mihanović, Dimitrije Tirol i njegova žena Hristina. Profesor liceja u Kragujevcu, Isidor Stojanović, kada je dolazio na kratko vreme u Beograd, uvek je posećivao ova posela, jer je bio zaljubljen u ćerku gospodar Jevrema, Anku.
Lojd Džordž Hodžes, prvi britanski konzul u Srbiji
U tom prvom umetničkom kružoku u Beogradu, su se čitala dela nemačkih i francuskih pisaca, raspravljala su se razna književna pitanja i svirale se na klaviru kompozicije tada najpoznatijih evropskih kompozitora.
Engleski kozul, Džordž Hodžes, govorio je dobro nemački jezik i na tim poselima učestvovao je u diskusiji na nemačkom jeziku. Ali, naročitu živost tim poselima dao je kulturni i vrlo temperametni, Antun Mihanović, i to su bili momenti, kada se u njemu začela velika ljubav prema trećoj kćeri gospa Tomanije i gospodar Jevrema, prema Anki. Nadahnut velikom ljubavlju, u čast Ankine lepote, mladosti i otmenosti, Mihanović je ispevao svoj čuveni sonet „Viđenje“ i pesmu „Kamena djeva“, koja je bila komponovana i kao vrlo popularna pesma, pevala se po celoj Srbiji i Vojvodini u 19. veku. Ovakva divna umetnička posela u konaku gospodar Jevrema i gospoja Tomanije, trajala su sve do odlaska Antuna Mihanovića iz Srbije krajem 1838. godine, kada je, na zahtev kneza Miloša, bečki dvor morao da opozove Mihanovića iz čisto političkih razloga, jer je na dvoru kneza Miloša preovladao tada uticaj francuske i engleske diplomacije.
Anka Obrenović, ćerka gospodara Jevrema i gospoja Tomanije Obrenović
Mihanović je sa velikom tugom napustio Beograd i sa svojom velikom ljubavi, Ankom J. Obrenović, rastao se zauvek. Njihovi se životni putevi više nikad nisu sreli.
Posle Mihanovićevog odlaska iz Srbije, u domu gospodar Jevrema i dalje su se držala umetnička posela, pod rukovodstvom Dimitrija Tirola, ali, ona više nisu imala ni onoga elana, ni onog šarma, koja su imala za vreme Mihanovićevog boravka.
Knez Miloš, kao vrlo konzervativni i patrijarhalni čovek, sa izvesnim negodovanjem pratio je tada prosvetni život u kući svog brata, gospodar Jevrema, kome je puno puta za to strogo zamerio.
Ta posela u domu gospodar Jevrema u Beogradu trajala su sve do odlaska dinastije Obrenovića u emigraciju, 1842. godine, a tada su prestala.
Za Srbinside priredio Milorad Jovanović
Antun Mihanović, beograd, Dimitrije Davidović, Dimitrije Tirol, Jevrem Obrenović, Lojd Džordž Hodžes, Miloš Obrenović, poselo, Srbija, Tomanija Obrenović