Priča o Starom mlinu

Na mestu koje su beogradski tinejdžeri godinama zvali “rupa preko puta Sajma”, a oni stariji “Kod Bigza”, sada se gradi luksuzan hotel i poslovni centar. A tu, na tom mestu, pre 110 godina, počele su da bruje mašine prvog parnog mlina u Srbiji u akcionarskom vlasništvu. Danas poznatiji kao Stari mlin, jedan od najstarijih mlinova u Evropi, podignut je 1903. godine u Topčiderskoj ulici (sada Bulevar vojvode Mišića 15), gde se tada nalazila industrijska zona.

Kamen temeljac je postavljen godinu dana pre toga, a samo preduzeće – „ Prvo akcionarsko – lebarsko udruženje za preradu hrane u Kraljevini Srbiji“ osnovano je 1901. godine. Prvi parni akcionarski mlin bio je opremljen najsavremenijim uređajima, nabavljene su mašine najpoznatijih nemačkih i austrijskih proizvođača, uložen ogroman novac i postao je, takoreći – čudo tehnike onog doba. Pored parnog pogona ubrzo su postavljene i dinamo mašine. Bio je prvi mlin u Srbiji koji je 1912- 1913. godine uveo električni pogon.

Stari mlin, jedan od najstarijih mlinova u Evropi, podignut je 1903. godine u Topčiderskoj ulici (danas Bulevar vojvode Mišića 15)

Ceo kompleks zauzimao je ogroman prostor. Tu su bile zgrada glavnog mlina, mašinska zgrada, zgrada seljačkog mlina sa radionicom, stambena zgrada, magacin, šupa i konjušnica.
Zgrada Parnog mlina građena je po ugledu na slične industrijske objekte podignute u drugoj polovini 19 i početkom 20 veka u Evropi. Po načinu gradnje, vrhunskom materijalu koji je korišćen i arhitektonskom rešenju, bila je izuzetno graditeljsko dostignuće.

Građena je od pune opeke, a debljina zidova u prizemlju, primera radi, bila je 80 centimetara. Postavljena je na sredini velike parcele sa glavnim ulazima okrenutim ka Bulevaru vojvode Mišića. Glavna zgrada mlina sastojala se iz dva dela. U podužnom delu zgrade bila su smeštena pogonska postrojenja i sve mašine za meljavu, prečišćavanje i prosejavanje brašna. U drugom, bočnom delu nalazio se magacinski prostor za smeštaj žita na tri sprata.

Po načinu gradnje, vrhunskom materijalu koji je korišćen i arhitektonskom rešenju, bila je izuzetno graditeljsko dostignuće

Uz sam Bulevar i pored zgrade Državne štamparije postojao je i manji objekat, u kome su bile smeštene kancelarije i portirnica. (Ovaj deo kasnije je srušen zbog izgradnje mostarske petlje).
U toj industrijskoj zoni bile su i fabrika papira Milan Vapa, fabrika šibica, državna fabrika šećera i drugi.

Stari mlin imao je neverovatnu sudbinu. Za vreme Prvog svetskog rata znatno je oštećen i opljačkan, a odmah posle rata je obnovljen i pušten ponovo u rad 1920. godine. Akcinarsko društvo ubrzano povećava kapital i 1925. počinje modernizacija mlina, pa se iz godine u godinu sve više povećava proizvodni kapacitet. Ponovo je preuređen 1937 . godine i uvedene su nove mašine poznate nemačke firme „MIAG“ koje je uveo Vojislav Veljković, kao zastupnik većinskih akcionara.

 
Deo fasade glavne zgrade i odeljenje valjaka u Prvom parnom mlinu

Izmedju dva svetska rata postaje jedan od najvećih i najvažnijih mlinova na prostoru tadašnje Jugoslavije, po kapacitetu i proizvodnji.
Posle Drugog svetskog rata i konfiskacije „u ime naroda“ Parni mlin je promenio ima i zvao se Državni mlin „9. maj“. Jula 1987. godine proglašen je spomenikom culture. „Parni mlin“ na Bulevaru vojvode Mišića broj 15 predlažemo za trajno čuvanje, kao spomenik materijalne kulture”, navodi se u obrazloženju odluke Zavoda za zaštitu spomenika kulture, uz čiji blagoslov je kasnije (2011. godine) srušen.

Stari mlin, proglašen spomenikom kulture 1987. godine, srušen je 2011. Na tom mestu gradi se luksuzan hotel

U Kompleks spomenika kulture podmetnut je požar 3. novembra 1994. godine, u kom je oštećena glavna zgrada mlina, posle čega ga je opština Savski venac protivzakonito “razmenila” sa Kolingom (kompleks zgrada površine 6.800 m2 i 72 ara placa) za 800 kvadrata stambenog prostora na periferiji grada, a Koling je kasnije preprodao objekat. Menjali su se potencijalni investitori.

Na temeljima nekadašnjeg mlina sada niče prvi hotel lanca “Radison blu”, koji podižu austrijski investitori.

Olivera Radaković

Dani evropske baštine

U okviru dana evropske baštine, koja ove godine nosi naziv “Industrijsko nasleđe – zaštita i revitalizacija”, u kući porodice Veljković otvorena je izložba posvećena Prvom parnom akcionarskom mlinu.

Na izložbi su prikazani i primeri kako su u evropskim zemljama sačuvani i adaptirani stari industrijski objekti, uglavnom pretvoreni u muzeje, biblioteke i galerije.

Dani evropske kulturne baštine narednih 10 dana biće održani na 60 lokacija u Beogradu. Istovremeno, manifestacija se održava u više od 50 evropskih zemalja. Svake godine tema je različita, ali cilj je isti – zaštita kulturnog nasleđa i ostavština za budućnost. Ovogodišnja manifestacija ima za cilj da skrene pažnju stručnoj i široj javnosti na potencijal koji nosi industrijsko nasleđe, kao specifičan vid kulturnog nasleđa. “Dani evropske baštine “ se u Beogradu održavaju od 2002. godine.