Spomenik Dušanu Đonoviću

Ko je Gavrilo Princip i kako je počeo Prvi svetski rat, nezaobilazna je lekcija u udžbenicima istorije, ali ime koje nijedan školarac sigurno neće naći u školskoj literature je – Dušan Đonović. Ovaj šesnaestogodišnjak je prva žrtva tog rata, poginuo je 28. jula 1914. godine kod Železničkog mosta u Beogradu, prilikom napada Austrougarske vojske.

Komisija za spomenike i nazive trgova i ulica u Beogradu prihvatila je juče (8. oktobar) inicijativu da se u blizini Starog železničkog mosta preko Save postavi spomen – ploča povodom stogodišnjice od početka Prvog svetskog rata.
Na spomen – ploči će pisati: „Na ovom mestu kod Železničkog mosta Beograd – Zemun 28. jula 1914. godine napadom Austrougarske na Srbiju otpočeo je Prvi svetski rat. Prve žrtve velikog rata bili su Dušan Đonović sa srpske i Ištvan Baloh sa austrougarske strane.”
Mesec dana posle ubistva princa Ferdinanda u Sarajevu, 28. jula 1914. po starom kalendaru, napadom austrougarske vojske na Beograd počeo je Prvi svetski rat. Podsetimo, nakon ultimatuma koji je stigao iz Beča i odgovora srpske vlade, Austrougarska je objavila rat Srbiji telegramom koji je stigao regularnom poštom, a istog dana, 28. jula, nešto posle ponoći, počelo je artiljerijsko bombardovanje Beograda. Austrougari su pokušali da uđu u grad preko starog Savskog mosta, tada jedinim putem koji je vezivao dve države, a srpska vojska je oborila most, kako oni ne bi mogli da pređu reku kopnenim putem. I, upravo tu, kraj starog mosta, pale su prve žrtve u Prvom svetskom ratu. Sa mađarske strane, to je bio Ištvan Balohi, koji je poginuo na vodi, a sa srpske mladi Dušan Đonović, koji je stradao na kopnu.

1. Mesec dana posle ubistva princa Ferdinanda u Sarajevu, 28. jula 1914. po starom kalendaru, napadom austrougarske vojske na Beograd počeo je Prvi svetski rat. (Na slici levo detalj iz jedne bitke.)

2. Povodom obeležavanja devet decenija od početka Prvog svetskog rata, 2004. godine, u Prvoj ekonomskoj školi u Beogradu postavljena je postavljena je spomen – ploča Dušanu Đonoviću (slika desno)

Ištvanu Balohiju podignut je spomenik na Novom groblju 1915. godine, a o mladom Đonoviću znalo se da je stradao jedino po čitulji koju je objavila “Politika” nedelju dana po izbijanju rata.
U čitulji je pisalo: “Večeras, oko ponoći, navršiće se osam dana kako su prvi austrijski metci nadrli na našu zemlju i od kako je počeo veliki rat za slobodu i nezavisnost Srpskog Naroda. U toj znamenitoj noći kao prva žrtva pao je mladi dobrovoljac Dušan Đonović, činovnik Železničke direkcije i četnik u četi vojvode Jovana Babunskog. Dušan Đonović, primorac po rođenju, brat Jovana Đonovića, koji se istakao u crnogorskom omladinskom pokretu. Čim je Austrija nagovestila rat, Dušan Đonović je prihvatio pušku i stupio u dobrovoljce…” (Politika,22.juli,1914)
Povodom obeležavanja devet decenija od početka Prvog svetskog rata, 2004. godine, u Prvoj ekonomskoj školi u Beogradu postavljena je spomen – ploča Dušanu Đonoviću, na inicijativu Udruženja ratnih dobrovoljaca 1912—1918. i njihovih potomaka i poštovalaca, i uz podršku opštine Stari grad. Ljubiša Mančić, akademski vajar, napravio je ploču sa reljefom mladog srpskog đaka i vojnika sa pratećom ikonografijom. Pošto nije bilo moguće pronaći Đonovićevu originalnu fotografiju, jer ona nigde i ne postoji, predstavljen je portret mladića sa srpskom vojničkom kapom i puškom.

Olivera Radaković